Historia mówiona i wojna

Doświadczenie obozu koncentracyjnego w perspektywie narracji biograficznych

ISBN: 978-83-229-3149-3
Liczba stron: 528
Rok wydania: 2010
Wydania: 1 (Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego)

Piotr Filipkowski

jest socjologiem, doktoryzował się w Szkole Nauk Społecznych przy Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Pracuje w Ośrodku KARTA w Warszawie, w którym kieruje programem Historia Mówiona - współpracuje z Instytutem Socjologii i Instytutem Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Uczestniczył w wielu krajowych i międzynarodowych projektach dokumentacyjno-badawczych oral history.
W pracy naukowej zajmuje się przede wszystkim pamięcią autobiograficzną i jej społecznym kontekstem, tożsamością narracyjną, analizą historii życia.
Publikował w czasopismach „ASK. Społeczeństwo, Badania, Metody", „Karta" oraz w niemieckim piśmie poświęconym badaniom biograficznym „BIOS - Zeitschrift für Biographieforschung, Oral History und Lebensverlaufsanalysen".
Jego teksty o pamięci wojny znajdują się także w kilku tomach zbiorowych, m.in. Wojna - doświadczenie i zapis. Nowe źródła, problemy, metody badawcze (2007), Hitlers Sklaven: Lebensgeschichtliche Analysen zur Zwangsarbeit im internationalen Vergleich (2008), Erinnerungen in Kultur und Kunst. Reflexionen über Krieg, Flucht und Vertreibung in Europa (2009).

Czytanie, słuchanie i oglądanie wywiadów dokonywane jest z perspektywy socjologicznej i antropologicznej. Autor rozpoznaje i interpretuje znaczenia, jakie swoim (głównie obozowym) doświadczeniom nadają jego Rozmówcy byli więźniowie obozu. W tej podwójnej hermeneutyce interpretacja świata społecznego (obozowego) budowana jest z interpretacji jego uczestników. Jedna do drugiej stale się odnosi - stąd tak dużo miejsca zajmują narracje więźniarskie. Praca jest propozycją biograficznego spojrzenia na doświadczenie kacetu. Doświadczenia obozowe są bowiem integralną częścią biografii Rozmówców. Dla ich interpretacji ważne jest więc to, kim byli przed obozem i po nim, z jakich społecznych światów tam trafili i w jakich później się znaleźli - ale też to, w jakich społecznych ramach osadzona była ich pamięć tamtych doświadczeń. Autor proponuje swoistą typologię doświadczeń, pamięci, narracji byłych więźniów, niuansując obozową kategorię polskiego więźnia politycznego.
Analizując opowieści byłych więźniów i społeczne konteksty ich konstruowania, autor odbywa wielokrotną podróż, której trasa wiedzie od doświadczenia obozowego przez jego pamięć po autobiograficzną narrację o nim u kresu życia. I z powrotem. Książka jest swoistym raportem z tej podróży.
Punktem wyjścia pracy jest udział autora w międzynarodowym projekcie dokumentacyjno-badawczym oral history poświęconym byłym więźniom obozu koncentracyjnego Mauthausen i jego podobozów (Mauthausen Survivors Documentation Project). Autor nie próbuje jednak rekonstruować historii kacetu za pomocą więźniarskich narracji. Zamiast tego zaprasza raczej czytelnika do podróży w głąb tych opowieści. Analizie tekstów transkrypcji towarzyszy interpretacja zapisów audio oraz wideo. Nie brak też didaskaliów, które przywołują sytuację wywiadu i przybliżają interakcyjny proces tworzenia świadka i jego świadectwa. Lektura oznacza tu więc jednoczesną, równoległą eksplorację wielu symbolicznych znaczeń zawartych w relacjach historii mówionych.

2013 r. - Nagroda Ossowskiego (Warszawa)