Kołchoźnicy

Antropologiczne studium tożsamości wsi białoruskiej przełomu XX i XXI wieku

ISBN: http://wydawnictwo.umk.pl/pl/products/2303/henry-james-i-sztuka-autobiografii
Liczba stron: 858
Rok wydania: 2012
Wydania: 1

Anna Engelking

(ur. 1959), etnografka i etnolingwistka, pracuje w Instytucie Slawistyki PAN. Zajmuje się antropologią wsi białoruskiej i historią polskiej etnologii. Od początku lat dziewięćdziesiątych prowadzi badania terenowe na Białorusi. Opublikowała monografię Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa (2000, wyd. 2: 2010) oraz kilkadziesiąt artykułów, dotyczących m.in. zbiorowej tożsamości białoruskich kołchoźników, problematyki pograniczy kulturowych i historii polskich badań etnograficznych w dwudziestoleciu międzywojennym; jest też autorką kilku biogramów zapomnianych etnologów w słowniku Etnografowie i ludoznawcy polscy (2007, 2010). Opracowuje spuściznę i biografię naukową Józefa Obrębskiego; wydała m.in. jego prace: Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje (2005) oraz Studia etnosocjologiczne, t. 1: Polesie (2007). Przygotowała do druku książkę Niny
Łuszczyk-Ilienkowej Pińsk, Elektrownia. Mam dziesięć lat (2004) i kilka publikacji zbiorowych prezentujących wyniki interdyscyplinarnych badań Białorusi i jej pograniczy.

Przedmiotem książki nie jest ani sowietyzacja wsi białoruskiej, ani też specyfika postkomunistycznej mentalności – choć można ją uważać za pracę sowietologiczną. Kołchoźnicy to analiza antropologiczna, dekonstruująca potoczny stereotyp kołchozu jako instytucji nieodłącznej od fenomenu homo sovieticus. Daje ona wgląd w długie trwanie konstytutywnych dla tożsamości współczesnych kołchoźników tradycyjnych kategorii kognitywnych i aksjologicznych, jakie przetrwały XX-wieczne paroksyzmy destrukcji: kolektywizację, ateizację, wojnę i Zagładę.
Autorka Kołchoźników nie opisuje białoruskiej wsi z perspektywy gabinetowej. Jej interpretacja jest plonem kilkunastu lat badań terenowych,
prowadzonych we wsiach chłopskich i okolicach szlacheckich na zachodniej i wschodniej Białorusi. W efekcie powstał złożony i zróżnicowany zbiorowy autoportret ich mieszkańców, rekonstruowany z perspektywy wnętrza badanej kultury, w dialogu z rozmówcami. Celem antropologicznych dociekań autorki jest bowiem zrozumienie, kim są białoruscy kołchoźnicy we własnych oczach.
Rdzeń wizerunku własnego kołchoźników, wpisanego w ich narrację tożsamościową, to realizowany dzięki pracy na ziemi sakralny wzór dobrego gospodarza. Ich wspólnotowa tożsamość jest zaś wypadkową funkcjonujących w zbiorowej wyobraźni stereotypów pana i żyda – dwóch historycznych i symbolicznych partnerów społecznych tradycyjnego chłopa. Zbiorowa tożsamość wsi białoruskiej w jej dzisiejszym wariancie kołchoźniczym okazuje się chłopską tożsamością postpańszczyźnianą, która nosi w sobie ślady dawnej stanowej struktury społecznej i jest nierozerwalnie związana ze światopoglądem mitycznym. Pozostając obojętna na nowoczesne projekty ideologiczne i polityczne, zachowuje wymiar uniwersalistyczny, skoncentrowany wokół relacji człowieka z sacrum.

2013 r. - wyróżnienie w konkursie na Najtrafniejszą Szatę Edytorską Książki Naukowej przyznane podczas XIX Wrocławskich Targów Książki Naukowej (Wrocław)
2012 r. - nagroda "Przeglądu Wschodniego" w kategorii Dzieła Krajowe (Warszawa)
2012 r. - Nominacja do Nagrody Giedroycia