Literackość. Modele, gradacje, eksperymenty

ISBN: 978-83-231-3065-9
Liczba stron: 478
Rok wydania: 2013
Wydania: 1

Edward Balcerzan

Absolwent polonistyki poznańskiej, literaturoznawca, tłumacz, prozaik, poeta, eseista, profesor-senior UAM, członek korespondent PAU. Współtwórca polskiej szkoły badań strukturalnych. Literaturoznawca, poeta, prozaik, tłumacz, eseista, członek-korespondent Polskiej Akademii Umiejętności. Zajmuje się przeobrażeniami polskiej poezji XX wieku, łącząc badanie nad poezją z refleksją teoretycznoliteracką. Interesują go zagadki sztuki tłumaczenia. Laureat nagrody PAN im. A.Brucknera, Fundacji Jurzykowskiego w Nowym Jorku, Polskiego PEN Clubu, "Literatury na Świecie". Wypromował 25 doktorów. W latach 1993-2007 kierownik Zakładu Teorii i Historii Literatury XX Wieku IFP UAM. Absolwent polonistyki poznańskiej, literaturoznawca, tłumacz, prozaik, poeta, eseista, profesor-senior UAM, członek korespondent PAU. Współtwórca polskiej szkoły badań strukturalnych. W czterotomowej serii o charakterze podręcznikowym opisał ewolucje „strategii lirycznych” i „ideologii artystycznych” w polskiej poezji XX w. Badania nad poezją łączy z refleksją teoretycznoliteracką: Oprócz głosu (1971), Przez znaki (1972), Kręgi wtajemniczenia (1982), Przygody człowieka książkowego (1990), Śmiech pokoleń – płacz pokoleń (1997), O nowatorstwie (2004). Równolegle zajmuje się teorią i historią sztuki tłumaczenia: Styl i poetyka twórczości dwujęzycznej Brunona Jasieńskiego. Z zagadnień teorii przekładu (1968), Literatura z literatury (strategie tłumaczy) (1998), Tłumaczenie jako „wojna światów”. W kręgu translatologii i komparatystyki (trzy wydania: 2009, 2010, 2011).

Każde nowe zjawisko literackie zagraża tożsamości literatury, ale i jej tożsamość potwierdza. Nowość inicjuje zmianę hierarchii tematów, powoduje deregulację norm wysłowienia, wzmaga zamieszanie pośród gatunków, wymusza rewizję granic oddzielających literaturę od nieliteratury i paraliteratury oraz komunikację werbalną od niewerbalnej. Najgłębsze wstrząsy i najgwałtowniejsze zwroty nie niszczą jednak uniwersalnego modelu literackości, dlatego pozostaje on nieodmiennie atrakcyjny dla pisarzy, tłumaczy, czytelników, krytyków, historyków i teoretyków sztuki słowa.
Spośród wielu teorii „tego, co literackie”, wyróżnia się teoria sprzecznościowa. Powtarza się ona w kolejnych epokach i poetykach, utworach i manifestach – zachowawczych i nowatorskich, rodzimych i wzorowanych na inwencji cudzej. Literackość polega tu na zawieszeniu obowiązującej poza sztuką słowa formalno-logicznej normy niesprzeczności (lex contraditionis), wedle której nie mogą być uznane za równocześnie prawdziwe dwa przeciwstawne sądy na temat tego samego przedmiotu, ujęte w tym samym trwaniu. W komunikacji praktycznej nie jest dopuszczalne, by jednocześnie było A i nie-A; w komunikacji literackiej jest to nieodzowne. Nie chodzi tylko o sądy, ale o napięcia między aktywnymi w danym dziele literackim składnikami: sztucznością a naturalnością mowy, porządkiem a chaosem fabuły, eksperymentem a wznowieniem chwytów oswojonych, bezstronną obserwacją a stronniczą oceną świata, jego widzialnością a niewidzialnością, wyrażalnością a niewyrażalnością intuicji autorskich, orientacją realistyczną a imaginatywną itd. Model sprzecznościowy jest otwarty dla odmiennych stylów i poetyk – z uwagi na gradacyjny charakter wyzwalanych w literaturze energii.

2014 r. - Nominacja do Nagrody im. J. Długosza