Ekstaza, horror, solidarność

Wymiary bezosobowości w prozie Clarice Lispector

ISBN: 978-83-231-4414-4
Liczba stron: 293
Rok wydania: 2020
Wydania: 1

Wojciech Sawala

(ur. 1990), doktor nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa, iberysta i komparatysta, adiunkt w Zakładzie Portugalistyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Prowadzi badania nad dwudziestowieczną prozą narracyjną Ameryki Łacińskiej oraz związkami literatury z filozofią, (bio)polityką, religią, antropologią i dyskursem naukowym. W pracy dydaktycznej zajmuje się przede wszystkim historią, kulturą i literaturą Brazylii. Czytelnik Jorge Luisa Borgesa, Julio Cortazara, Juana Rulfo, Clarice Lispector, João Guimarãesa Rosy i Brunona Schulza.

Książka poświęcona jest prozie najwybitniejszej dwudziestowiecznej pisarki brazylijskiej, Clarice Lispector (1920-1977). Przyjęte w niej ramy teoretyczne odwołują się do stosowanego przez Roberta Esposito pojęcia „biopolityki afirmatywnej” – ujmowanego tutaj w dyskusji z Foucaultem i Agambenem, przy jednoczesnym uwzględnieniu głosów autorów takich jak Eliade, Giddens i Bielik-Robson. Perspektywa ta wiąże się z postulatem ponownego przemyślenia i dowartościowania „bezosobowości”, pojęcia kluczowego dla zrozumienia antropologicznych, metafizycznych, etycznych i politycznych implikacji dzieł Lispector. Główną tezą stawianą przez autora jest stwierdzenie, że w pisarstwie brazylijskiej autorki – od kronik prasowych, poprzez opowiadania, po najważniejsze książki, takie jak Pasja według G.H. – zawiera się złożona i konsekwentnie rozwijana wizja antropologiczna, w której centralne miejsce zajmuje podwójny „klincz” – ontologiczny i etyczny – pomiędzy osobowością i bezosobowością. Jednostka ludzka skazana jest w tej wizji na osobowy sposób istnienia, odseparowujący ją od własnej ontologicznej esencji i wikłający ją w metafizyczną winę, jednak wszelkie próby przezwyciężenia tej kondycji – jakkolwiek często ekstatyczne – wikłają ją na powrót w winę innego rodzaju i wystawiają jednostkę na horror istnienia poza kulturowymi „dyspozytywami”, paraliżując jednocześnie możliwość działania w świecie. W książce prześledzone zostały przedstawienia opisanego klinczu w dziele Lispector, sytuujące go zarówno w planie jednostkowej egzystencji, jak i w planie wspólnotowo-politycznym. Analizując kreślone przez Lispector perspektywy (niemożliwego) wyjścia poza ten klincz, autor zwraca szczególną uwagę na kryptoteologiczny wymiar pisarstwa Brazylijki, widoczny w wątkach mistycznych oraz mesjańskich, wywodzących się z tradycji żydowskiej.