Paradoksy apofatyzmu

ISBN: 978-83-231-5282-8
Liczba stron: 304
Rok wydania: 2024
Wydania: 1

Piotr Urbańczyk

doktor nauk humanistycznych, filozof, kognitywista, logik. Absolwent kognitywistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz filozofii na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie. Pasjonat wideografii i programowania. Współtworzy Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych UJ, członek Rady Copernicus College, od kilkunastu lat sekretarz redakcji czasopisma Zagadnienia Filozoficzne w Nauce, związany z Centrum Technologii Bezpieczeństwa AGH.

Umieszczenie formalnych roztrząsań z zakresu logiki czy matematyki na przeciwległym biegunie względem zagadnień o charakterze teologicznym zdaje się być w zgodzie z rozpowszechnionym przekonaniem. Tymczasem historia nauki odnotowuje przypadki, w których dyscypliny te były związane zarówno unią personalną, jak i – jeśli trzymać się podobnej przenośni – realną. Trudno jednak oprzeć się wrażeniu, że z dzisiejszej perspektywy przypadki te należy podzielić z grubsza na anegdotyczne, epizodyczne lub daleko odległe w czasie. Zasadniczo współczesny matematyk nie widzi w teologii potencjalnego obszaru zastosowań swoich wyników a współczesny teolog narzędzia formalne uzna raczej za bezużyteczne dla swoich dociekań. Niniejsze opracowanie stoi w poprzek tym trendom stosując metody właściwe filozofii analitycznej, w tym metody logiki formalnej, w celu analizy teologii apofatycznej – doktryny mówiącej, że o Bogu nic powiedzieć nie można.
W monografii przedstawiono trzy logiczne aspekty tej doktryny: semantyczny, epistemiczny oraz teorio-porządkowy w oparciu o jej trzy najpopularniejsze interpretacje – teologię apofatyczną rozumianą jako teologia milczenia, teologiczny sceptycyzm oraz mistycyzm o pochodzeniu neoplatońskim. Nietrudno zidentyfikować ciążący na teologii milczenia paradoks o charakterystyce zbliżonej do znanych paradoksów semantycznych (na przykład paradoksu kłamcy) – skoro mówimy, że Bogu nic nie można powiedzieć, właśnie o nim coś powiedzieliśmy, przeczymy zatem sami sobie. Na kartach tej książki przeprowadzono analizy, z których wniosek każe uznać obecne w literaturze próby zachowania spójności tej doktryny za niesatysfakcjonujące. Pokazano także, że wykładnia teologicznego sceptycyzmu wyrażona w języku epistemicznej logiki modalnej przyjmuje postać znanych paradoksów epistemicznych: problemu Moore’a, paradoksu poznawalności Churcha-Fitcha oraz paradoksu wiedzy (znawcy). W końcu ujawniono teologiczne, filozoficzne i logiczne problemy rekonstrukcji neoplatońskiego mistycyzmu w obrębie algebry zbioru potęgowego wliczając warunki, pod jakimi można w jej ramach wywieść sprzeczność w stylu antynomii Russella. Można zatem uznać, że monografia stanowi argumentację za tezą, według której paradoksalna samozwrotność stanowi inherentną i niezbywalną własność apofatyzmu, zdając przy okazji sprawę z imponującego filozoficznego (i logicznego) potencjału tej doktryny.